نارین قلعه یا نارنج قلعه

نارنج قلعه یا نارین قلعه که در شهرستان میبد استان یزد واقع شده است یکی از مهم ترین بناهای تاریخی این استان به شمار می رود. این قلعه از بناهاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت. دورتادور قلعه را در قدیم خندقی احاطه نموده که از پایین ترین قسمت خندق تا بالاترین قسمت بنا در قدیم 50 متر ارتفاع داشته است . و نقب‌ های زیر قلعه گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد.

در محرم سال ۷۴۴ جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشت در این محل اتفاق افتاده است.

مساحت این قلعه ۳ هکتار و بنا در ۷ طبقه و داراى برج و بارو و دربندهاى متعدد است و بالاى تپه‌ اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد.

قطر پایین‌ ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى‌گرفت، ۵ و در بعضى قسمت‌ ها به ۲۰ متر مى‌ رسیده است.

نارنج قلعه ۴ برج گرد بلند دارد و آنچه امروزه از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه‌های از برج‌ ها و باروها در روستای کوچک (کوشک) از آن باقی است.

کوشک یا کوچک نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ‌ ها و قنات‌ ها و آسیاب در بر می‌گرفته است.

نارنج‌ قلعه داراى اتاق‌ هاى متعددى بوده است که در حال حاضر قسمت‌ هایى از این اتاقک‌ هاى کوچک تو در تو، موجود است و بسیارى از آن ها نیز به علت قرار گرفتن در طبقات پایین و ریختن راهروها هنوز کشف نشده است.

بعضی‌ ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه می‌دانند. این قلعه بالای یک تپه و مسلط به اطراف ساخته شده و اطراف آن را هم خندق کنده‌ اند.

یک روایت افسانه‌ ای هم حکایت از آن دارد که قلعه در زمان کیومرث ساخته شده و اولین آدم‌ ها از راه آب و دریا به آن پا گذاشته‌ اند.

بعضی‌ ها هم آن را ساخته سپهبد ساسانی (مهبد) می‌دانند. مهبد از سرداران قباد و انوشیروان بود. در نزدیکی‌ های نارین قلعه میبد سفال‌ های رنگی و نقش‌ دار از دوران عیلامی به ‌دست آمده که بیش از ۴۰۰۰ سال قدمت دارند و به خاطر همین قدمت زیاد ساختمان قلعه به زیگورات یا معابد عیلامی شبیه است.

از این قلعه که کاملا از خشت و گل ساخته شده است، در دوره‌ های مختلف تاریخی به عنوان ارگ حکومتی یا دژ نظامی استفاده می‌شده. اوج اقتدار این قلعه در پیش از اسلام، مربوط به دوره ساسانیان و پس از آن مربوط به دوره آل مظفر است. خشتهای خام بکار رفته در این بنا با ابعاد 43×43 تا ابعاد 22× 22 را شامل می شود و این دوره های مختلف ساخت و توسعه این بنا را نشان می دهد .

بعضی این کهن دژ را سرآغاز شروع آبادانی یزد می‌دانند. پیچ‌ های تو در‌ توی قلعه، کشمکش‌ ها و جنگ‌ های زیادی را به خود دیده است.

این قلعه، یک قلعه نظامی بوده ولی بعضی با توجه به شکل ۵ طبقه آن احتمال می‌دهند که زیگورات بوده و از آن به عنوان معبد استفاده می‌کرده‌ اند.

بنای این قلعه مانند یک پناهگاه هنگام حمله دشمن عمل می کرده است. هریک از سکنه روستا علاوه بر خانه ای خارج قلعه اطاقی هم در داخل آن داشته که هنگام حمله دشمن به آنجا پناه می بردند و تا زمانی که دشمن عقب نشینی نمیکرده از آن خارج نمی شدند. به خاطر همین نیز هر خانواری آذوقه و مایحتاج خود را درون اطاقش برای روز مبادا ذخیره میکرده است.

بنای تاریخی نارین قلعه به شماره ۴۱۷۷ مورخ ۴ آبان ۱۳۶۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.